آیه 19 سوره نور

إِنَّ الَّذِينَ يُحِبُّونَ أَنْ تَشِيعَ الْفاحِشَةُ فِي الَّذِينَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ «19»

بعد از آن تهديد قاذفان فرمايد:

إِنَّ الَّذِينَ يُحِبُّونَ أَنْ تَشِيعَ الْفاحِشَةُ: بدرستى كه آنانكه دوست دارند اينكه فاش گردد ناشايسته و انواع قبايح، فِي الَّذِينَ آمَنُوا: در شأن كسانى كه ايمان آورده‌اند به خدا و پيغمبر تا در ميان مردم منتشر شود و آن را در زبان گيرند. لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ فِي الدُّنْيا: مر ايشان راست عذابى دردناك در دنيا كه حد قذف باشد، وَ الْآخِرَةِ: و در آخرت به آتش جهنم. وَ اللَّهُ يَعْلَمُ‌: و خدا مى‌داند ضماير و اسرار را. وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ‌: و شما نمى‌دانيد آن را، پس عقوبت نمائيد بر آنچه به حسب ظاهر بر شما واضح گردد از حد قذف، و حق تعالى عقوبت خواهد كرد بر آنچه در قلوب است از دوست داشتن اشاعه قبيح نسبت به برادران دينى.

يا حق تعالى مى‌داند كميت و كيفيت عذاب قذف را و شما به آن دانا نيستيد.

تنبيه: يكى از صفات رذيله و اخلاق شنيعه، فاش نمودن و شيوع دادن امر قبيح و ناشايسته است در حق طايفه مؤمنان؛ و اين عمل در شرع مذموم و صاحب آن در نزد عقل معاتب و ملوم است، و مورد آيه بهتان فقط نيست، بلكه شامل باشد آن را كه شخص بگويد در حق مؤمنى آنچه را كه خود ديده يا شنيده باشد؛

جلد 9 - صفحه 213

چنانچه در كافى از حضرت امام جعفر صادق عليه السّلام مروى است كه فرمود:

من قال فى مؤمن ما راته عيناه و سمعته اذناه فهو من الّذين قال اللّه عزّ و جلّ: إِنَّ الَّذِينَ يُحِبُّونَ أَنْ تَشِيعَ الْفاحِشَةُ فِي الَّذِينَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ‌:

هر كه بگويد در حق مؤمنى آنچه را كه ديده باشد به چشمهاى خود، يا شنيده باشد به گوشهاى خود، پس او داخل است در آيه شريفه‌ «إِنَّ الَّذِينَ يُحِبُّونَ أَنْ تَشِيعَ الْفاحِشَةُ ...». «1» ايضا مفضل بن عمر روايت نموده كه آن حضرت فرمود:

من روى على مؤمن رواية يريد بها شينه و هدم مروته ليسقط من اعين النّاس اخرجه اللّه من ولايته الى ولاية الشّيطان فلا يقبله الشّيطان. «2» هر كس روايت كند از مؤمنى چيزى راى كه خواهد او راى عيبناك كند و آبروى او راى كم نمايد تا از چشم مردم بيفتد، خداوند عزّ شأنه او راى از تحت ولايت خود بيرون و داخل در ولايت شيطان كند و شيطان او راى قبول نكند.

از حديث شريف مستفاد مى‌شود كسى كه در صدد آبروريزى مؤمنين باشد به اشاعه فجايع نسبت به آنان، هر آينه از نظر لطف و مرحمت حق دور افتد و شيطان هم او راى به خود راه ندهد، و اين نهايت شقاوت بنده است كه مرتبه‌اش در پستى بجائى رسد كه شيطان از او تبرى نمايد. پس انسان عاقل به تأمل دريابد كه اخلاق رذيله هر كدام در مرتبه خود آثارى دارد گذشته از مبغوض بودن آن صفات در پيشگاه الهى، زيرا اثر وضعى هر چيزى منفك از آن نخواهد بود؛ و از همه گذشته ظهور صفات مذمومه، منفوريت عامه راى براى صاحبش ايجاد و او راى از نظرها بيندازد.

وَ لَوْ لا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ قُلْتُمْ ما يَكُونُ لَنا أَنْ نَتَكَلَّمَ بِهذا سُبْحانَكَ هذا بُهْتانٌ عَظِيمٌ «16» يَعِظُكُمُ اللَّهُ أَنْ تَعُودُوا لِمِثْلِهِ أَبَداً إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ «17» وَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآياتِ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ «18» إِنَّ الَّذِينَ يُحِبُّونَ أَنْ تَشِيعَ الْفاحِشَةُ فِي الَّذِينَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ «19» وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ وَ أَنَّ اللَّهَ رَؤُفٌ رَحِيمٌ «20»

ترجمه‌

چرا نبايد وقتى كه شنيديد آنرا بگوئيد سزاوار نيست ما را كه سخن گوئيم باين، منزهى تو پروردگارا اين بهتانى است بزرگ،

پند ميدهد شما را خدا مبادا كه برگرديد بمانند آن هرگز اگر هستيد گروندگان‌

و بيان ميكند خدا براى شما آيتها را و خدا داناى درستكار است‌

همانا آنانكه‌

جلد 4 صفحه 15

دوست دارند كه شايع شود زشتكارى در آنانكه ايمان آوردند براى آنها است عذابى دردناك در دنيا و آخرت و خدا ميداند و شما نميدانيد

و اگر نبود فضل خدا بر شما و رحمتش و اينكه خدا با رأفت و مهربان است.

تفسير

خداوند سبحان در اين آيات شريفه تعقيب و تأكيد از توبيخ و ملامتهاى سابقه فرموده كه چرا نبايد شما مسلمانان اخلاقا اين طور باشيد كه وقتى چنين تهمتى را شنيديد بگوئيد سزاوار نيست براى ما كه سخنى از اين قبيل بگوئيم جاى تعجب است از چنين نسبتى خداوندا تو منزهى از آنكه حرم پيغمبرت را محترم ندارى مسلما اين نسبت، بهتان بزرگى است كه گرد آن بدامن شخص بزرگى مى‌نشيند و موجب هتك از مقام بزرگى ميگردد خداوند موعظه و نصيحت و نهى ميكند شما را كه مبادا ديگر پيرامون امثال اين تهمتها گرديد و مبادا بر گرديد بمانند اين عمل بد هرگز اگر واقعا ايمان بخدا و روز جزا داريد چون اين قبيل اعمال منافى با ايمان است و خداوند بيان ميكند براى شما آيات دالّه بر آداب و اخلاق حسنه را كه بر طبق مصلحت و حكمت است چون خدا دانا بصلاح بندگان است و دستوراتش متين و محكم و درست است و همانا كسانيكه دوست دارند و ميخواهند شايع و منتشر شود كارهاى زشت قبيح در ميان اهل ايمان و موجبات اين امر را فراهم مينمايند از براى آنها عذاب دردناك تازيانه است در دنيا و عذاب آتش دوزخ در آخرت و خدا همه چيز را ميداند و شما هيچ چيز نميدانيد مگر آنچه را خداوند بشما عطا فرموده است از دانش در كافى و امالى و قمى ره از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه كسيكه بگويد در باره مؤمن چيزيرا كه دو چشم او ديده و دو گوش او شنيده او از كسانى است كه خدا در اين آيه خبر داده و نيز در كافى از امير المؤمنين عليه السّلام روايت نموده كه حمل كن امر برادرت را براه بهترش تا ثابت شود بر تو چيزيكه برگرداند ترا از آن و گمان مبر بكلمه‌ئى كه بيرون ميآيد از دهان برادرت بدى را در صورتى كه مى‌يابى تو براى آن از خوبى راهى را و از امام صادق عليه السّلام روايت شده كه فرمود تكذيب كن گوش و چشم خود را از برادرت پس اگر شهادت دهد نزد تو پنجاه بيّنه عادله كه او گفت و او گفت نگفتم پس تصديق كن او را و تكذيب نما آنها را و نيز در

جلد 4 صفحه 16

كافى از امام كاظم عليه السّلام نقل نموده كه بعد از آنكه سؤال نمود كسى از آنكه چيز بدى از يكى از برادران من بمن رسيده و او منكر شده ولى كسانيكه نقل نمودند آن چيز بد را مردمان موثّقى بودند اين دستور را فرمود بعلاوه آنكه و شايع منما البته از او چيزى را كه موجب آبروريزى او شود تا بوده باشى از كسانيكه خدا فرموده دوست دارند شايع شود زشتكارى در اين آيه و از امام صادق عليه السّلام روايت شده كسيكه منتشر نمايد كار زشتى را مانند كسى است كه مرتكب شده آنرا و روايات متعدده وارد شده كه مؤمن متهم نميكند مؤمن را و اگر كسى متهم كند برادر خود را گداخته ميشود ايمان در قلبش مانند گداخته شدن نمك در آب و كسيكه متهم نمايد برادر خود را محروم و ملعون است و اگر نبود فضل و رحمت خدا بر شما و آنكه او رءوف و رحيم است بفوريت عذاب عظيمى بشما ميرسيد و نكته حذف جواب بقرينه مقام و دلالت آيات سابقه تأمل نمودن مخاطب است در بدست آوردن آن و جاى‌گير شدن در قلبش و مراعات اختصار.

إِن‌َّ الَّذِين‌َ يُحِبُّون‌َ أَن‌ تَشِيع‌َ الفاحِشَةُ فِي‌ الَّذِين‌َ آمَنُوا لَهُم‌ عَذاب‌ٌ أَلِيم‌ٌ فِي‌ الدُّنيا وَ الآخِرَةِ وَ اللّه‌ُ يَعلَم‌ُ وَ أَنتُم‌ لا تَعلَمُون‌َ «19»

محققا كساني‌ ‌که‌ دوست‌ مي‌دارند اينكه‌ اشاعه فاحشه‌ شود ‌در‌ كساني‌ ‌که‌ ايمان‌ آورده‌اند ‌از‌ ‌براي‌ ‌آنها‌ ‌است‌ عذاب‌ اليم‌ ‌در‌ دنيا و آخرت‌ و خداوند ميداند و ‌شما‌ نميدانيد.

مفسرين‌ گفتند مراد ‌از‌ اشاعه فاحشه‌ همان‌ نقل‌ إفك‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌در‌ آيات‌ قبل‌ گذشت‌.

و عذاب‌ اليم‌ ‌در‌ دنيا حد قذف‌ ‌است‌ هشتاد تازيانه‌ و ‌در‌ آخرت‌ آتش‌ ‌است‌ لكن‌ مي‌گوييم‌ ‌ما و ‌لو‌ ‌آيه‌ ‌در‌ ‌اينکه‌ مورد نازل‌ ‌شده‌ ولي‌ منافي‌ ‌با‌ عموم‌ نيست‌ چون‌ مورد مخصص‌ نيست‌ و شاهد ‌بر‌ ‌اينکه‌ دعوي‌ اخبار معتبره‌ داريم‌ ‌که‌ تمسك‌ باين‌ ‌آيه‌ كرده‌اند.

‌در‌ مورد حرمت‌ غيبت‌ و بهتان‌ ‌حتي‌ ‌اگر‌ طرف‌ منكر شد و ‌لو‌ شهودي‌ شهادت‌ دهند قبول‌ نكن‌ ‌در‌ كافي‌ مسندا ‌از‌ حضرت‌ صادق‌ ‌عليه‌ ‌السلام‌ فرمود:

(‌من‌ ‌قال‌ ‌في‌ مؤمن‌ ‌ما رأته‌ عيناه‌ و سمعته‌ اذناه‌ فهو ‌من‌ ‌الّذين‌ ‌قال‌ اللّه‌ عز و جل‌ إِن‌َّ الَّذِين‌َ يُحِبُّون‌َ أَن‌ تَشِيع‌َ الفاحِشَةُ

الاية).

و نيز مسندا ‌از‌ حضرت‌ كاظم‌ روايت‌ كرده‌ ‌که‌ شخصي‌ سؤال‌ كرد ‌که‌

جلد 13 - صفحه 507

جماعتي‌ ‌از‌ ثقات‌ بمن‌ خبر دادند ‌که‌ فلان‌ كس‌ ‌در‌ حق‌ تو چيزي‌ گفته‌ و ‌من‌ ‌از‌ ‌او‌ سؤال‌ كردم‌ ‌گفت‌ ‌من‌ نگفتم‌ حضرت‌ فرمود ‌به‌ محمّد ‌إبن‌ فضيل‌ ‌که‌ سائل‌ ‌بود‌

(‌ يا ‌ محمّد كذب‌ سمعك‌ و بصرك‌ ‌عن‌ اخيك‌ فان‌ شهد عندك‌ خمسون‌ قسامة انه‌ ‌قال‌ لك‌ قولا و ‌قال‌ ‌لم‌ اقله‌ فصدقه‌ و كذبهم‌ ‌لا‌ تذيعن‌ ‌عليه‌ شيئا تشينه‌ ‌به‌ و تهدم‌ مروته‌ فتكون‌ ‌من‌ ‌الّذين‌ ‌قال‌ اللّه‌ ‌في‌ كتابه‌.

(إِن‌َّ الَّذِين‌َ يُحِبُّون‌َ

الاية)

و ‌غير‌ اينها بناء ‌علي‌ ‌هذا‌.

(إِن‌َّ الَّذِين‌َ يُحِبُّون‌َ أَن‌ تَشِيع‌َ الفاحِشَةُ فِي‌ الَّذِين‌َ آمَنُوا) مطلق‌ فحشاء ‌را‌ شامل‌ ‌است‌ ‌از‌ فحش‌، غيبت‌، بهتان‌، افتراء، تهمت‌، قذف‌ و امثال‌ اينها.

(لَهُم‌ عَذاب‌ٌ أَلِيم‌ٌ فِي‌ الدُّنيا) ‌از‌ مضراتي‌ ‌که‌ ‌بر‌ ‌اينکه‌ امور مترتب‌ مي‌شود و حدود و تعذيراتي‌ ‌که‌ ‌بر‌ اينها بار ميشود.

(وَ الآخِرَةِ) ‌که‌ ‌در‌ خبر دارد ‌که‌ مفيد ‌از‌ حضرت‌ باقر ‌عليه‌ ‌السلام‌ ‌از‌ امير المؤمنين‌ ‌که‌ فرمود:

(و اللّه‌ الذي‌ ‌لا‌ اله‌ الا ‌هو‌ ‌لا‌ يعذب‌ اللّه‌ عز و جل‌ مؤمنا بعذاب‌ ‌بعد‌ التوبة و الاستغفار ‌له‌ الا بسوء ظنه‌ باللّه‌ و اغتيابه‌ للمؤمنين‌)

‌که‌ معلوم‌ مي‌شود ‌که‌ توبه‌ و استغفار ‌هم‌ رفع‌ عذاب‌ غيبت‌ ‌را‌ نميكند.

(وَ اللّه‌ُ يَعلَم‌ُ وَ أَنتُم‌ لا تَعلَمُون‌َ) ‌که‌ چه‌ مضرات‌ دنيوي‌ و اخروي‌ دارد اشاعه فحشاء.

]

(آیه 19)- باز برای محکم کاری، سخن را از شکل یک حادثه شخصی به صورت بیان یک قانون کلی و جامع تغییر داده و می‌گوید: «کسانی که دوست می‌دارند زشتیها و گناهان قبیح در میان افراد با ایمان اشاعه یابد عذاب دردناکی در دنیا و آخرت دارند» (إِنَّ الَّذِینَ یُحِبُّونَ أَنْ تَشِیعَ الْفاحِشَةُ فِی الَّذِینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ).

این تعبیر مفهوم وسیعی دارد که هر گونه نشر فساد و اشاعه زشتیها و قبائح و کمک به توسعه آن را شامل می‌شود.

و در پایان آیه می‌فرماید: «و خدا می‌داند و شما نمی‌دانید» (وَ اللَّهُ یَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ).

او می‌داند چه کسانی در قلبشان حب این گناه است و کسانی را که زیر نامهای فریبنده به این عمل شوم می‌پردازند می‌شناسد اما شما نمی‌دانید و نمی‌شناسید.